නගර සංවර්ධනය සඳහා මෙරට පූර්ව බෞද්ධ යුගයේ සුසමාදර්ශ

සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවේ භෞතික සංවර්ධනය උදෙසා විවිධ  රජයන් මගින් විවිධ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති දියත් කොට ඇත.මෙම සංවර්ධන ව්‍යාපෘති අතර නගර සැලසුම්කරණයට හිමි වන්නේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි.ශ්‍රී ලාංකිකයන් වූ අපට නගර සැලසුම්කරණය නුහුරු නුපුරුදු හෝ ආගන්තුක විෂය පථයක් නොවේ.ලංකාවේ විධිමත් නගර සැලසුම්කරණය පිළිබඳ වංශකතාදියෙහි මුලින්ම සඳහන් වන්නේ පණ්ඩුකාභය රාජ්‍ය සමයට අදාළවයි.

මව්පිය දෙපාර්ශවයේම උරුමයෙන් ලක්දිව සිහසුනට උරුමකම් කියූ පණ්ඩුකාභය රජතුමා එතෙක් ගමක් වශයෙන් පැවැති අනුරාධ ග්‍රාමය ,පුරවරයක්(නගරයක්) බවට පත් කළේ ය.මුල් වරට ලංකාවේ ග්‍රාම සීමා ලකුණු කිරීමද මෙකල සිදු වූ බව මහාවංසය දක්වයි.ජනතාවගේ සුබසිද්ධිය තකා සුඛෝපභෝගි නගරයක් ලෙස අනුරාධපුරය සංවර්ධනය කිරීමට මෙතුමා පියවර ගෙන ඇත.

නගරයක වැසියන් සඳහා ජල  මූලාශ්‍රයක ඇති අවශ්‍යතාවය අමුතුවෙන් කිව යුත්තක් නොවෙයි.පානීය සහ සෙසු ජල අවශ්‍යතා අවධානයට ගනිමින් ජය වැව, අභය වැව සහ ගාමිණි වැව මෙතුමා විසින් ඉදි කොට ඇත.ලංකා  ඉතිහාසයේ මුල් වරට  වාරි කර්මාන්තයට අවැසි රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලැබුණේ මෙකල ය.වතුර බැසයන කාණු පද්ධති මෙන් ම ඇළ මාර්ග ද මෙතුමා විධිමත් ලෙස ගොඩ නැගූ බව වංශකතා සාහිත්‍යය තුළ දැක්වේ. “සරං තං ච ඛණාපෙත්වා කාරාපේසි බහූදකං-ජයේ ජලස්ස ගාහේන ජය වාපිතී ආහුතං”(මහාවංසය) පෙර කිසිදු  පාලකයෙකුගේ පූර්වාදර්ශයක් නොතිබුණ නමුත් මෙතුමා සිදුකළ දැවැන්ත නගර නිර්මාණය පූර්ව බෞද්ධ යුගයේ මෙරට ඉතිහාසයේ ඇගයීමට ලක්විය යුතු සංධිස්ථානයකි.

ජනාවාස ඉදිකිරීමේ දී කාලීන සමාජ සැකැස්ම සලකා මිනිසුන් පදිංචි කොට ඇත.කුලීන ජනයාට එක් ප්‍රදේශයක් ද,කුලහීන ජනයාට තවත් ප්‍රදේශයක් ද වෙන් ව තිබුණි.ලංකාවේ ප්‍රධාන ආර්ථික මර්මස්ථාන පිහිටි කොළඹ නගරයට දිනකට පිවිසෙන දස දහස් ජනතාව අතින් කොළඹට මුදා හැරෙන කැලි කසළ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය නගර කළමනාකරණයට මහත් බාධකයකි.එකල ද අගනගරය වශයෙන් අනුරාධපුරය සංවර්ධනය වූ පසු බොහෝ ජනයා නුවරට පිවිසෙන්නට ඇති බව අපට අනුමාන කළ හැක.දිනපතා නගරයේ එක් රැස් වන අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය සඳහාත්,නගරය පිරිසිදු ව පවත්වා ගැනීමටත් චණ්ඩාල ජනතාව යෙදවීමට පණ්ඩුකාභය රජු කටයුතු කොට ඇත.”පඤ්ච සතානි චණ්ඩාල පුරිසේ පුරසෝධකේ” යන මහාවංස ප්‍රකාශය මෙම කියමන සත්‍යයක් බව අනාවරණය කරයි.

ජනතාවගේ ආගමික කටයුතු සඳහා නගරාශ්‍රිතව ආගමික  ස්ථාන  ස්ථාපිත කරවීම ද සුවිශේෂී කාරණයකි.නගරවැසියන්ගේ ආධ්‍යාත්මික සුවය මෙන් ම මානසික සන්සිඳවීම සඳහා ද නගරයක ආගමික ස්ථාන බිහිකිරීම අදටද සිදු කෙරේ.හින්දු ආගමට මෙන්ම බ්‍රාහ්මණ ආගමටද අනුග්‍රහය දක්වා ඇති රජු සෙසු ජන විශ්වාසයන් ද ගර්හාවට ලක්කොට නැත.මහාවංසගත තොරතුරු අනුව නගරයේ නැගෙනහිර දෙසින් කාලවේල යකුට ද,අභය වැව සමීපයේ චිත්තරාජ යකුට ද දේවාල ඉදි කොට දී ඇත.නගරයක ජීවත් වන සෑම ජනකොටසක් කෙරෙහි ම අවධානය දීමට නගර සැලසුම්කරණයේ දී රජු අවධානය යොමු කොට ඇත.  

භෞතික වශයෙන් නගර සංවර්ධනය කළ පමණකින් නගරයක පරිපාලනය ක්‍රමවත් නොවනු ඇත.පණ්ඩුකාභය රජු සිය නගරයේ පරිපාලනය ද පෙර නොවූ විරූ අන්දමින් ප්‍රතිසංවිධානය  කරවීය.තම වැඩිමල් මාමා වූ අභයට රෑ රජකම(රත්ති රජ්ජ) සහ නගර ගුත්තික තනතුරු පවරා දී ඇත. (එය නූතන නගරාධිපති ධූරයට සාම්‍යතාවක් ඇති බව සිතිය හැක.)”රත්ති රජ්ජං අදා තස්ස අහූ නගර ගුත්තිකෝ-තදූපාදාය නගරේ අහූ නගර ගුත්තිකා”(මහාවංසය) වසර හැත්තෑවක් තරම් දීර්ඝ කාලයක් රාජ්‍ය පාලනය කිරීමට පණ්ඩුකාභය රජුට ජනතා සහයෝගය ලැබී ඇත.ජන හිතකාමී නගර සැලසුම්කරණය මෙයට එක් ප්‍රබල හේතුවක් වන්නට ඇත.

බස්නාහිර පළාත සැලසුම්සහගත මහ නගරයක් බවට පත් කරන මෙගාපොලිස් වැනි දැවැන්ත ව්‍යාපෘති දැන් මෙරට ආරම්භ වී ඇත.සෑම ජන කොට්ඨාසක් ම,සෑම පාන්තිකයෙක් ම කෙරෙහි අවදානය යොමු කරමින් මෙවැනි ව්‍යාපෘති සිදු කරන්නේ නම් එය අනිවාර්යයෙන් ම මහජනයාගේ ප්‍රශංසාවට ලක්වනු ඇත;රටේ තිරසාර සංවර්ධනයට පිටුබලයක් වනු ඇත.